Zarządzanie cukrzycą w 2025 roku

Kiedy w gabinecie rozmawiam z osobą, u której świeżo zdiagnozowano cukrzycę, często mówię, że właśnie rozpoczyna nową, ważną rolę w swoim życiu – rolę menedżera własnego zdrowia. To nie jest już tylko „pilnowanie cukru”. Współczesna medycyna odchodzi od skupiania się wyłącznie na glikemii na rzecz holistycznego dbania o jakość i długość życia.

Dlaczego kontrola jest tak ważna? Nowe spojrzenie na „słodką krew”

Metafora krwi działającej jak „papier ścierny” na naczynia krwionośne wciąż jest aktualna, ale dziś rozumiemy ten niszczący proces znacznie głębiej. Przewlekła hiperglikemia uruchamia w organizmie całą kaskadę niekorzystnych procesów biochemicznych, prowadząc do uszkodzenia wzroku (retinopatii), nerek (nefropatii), nerwów (neuropatii), a także gwałtownie przyspiesza miażdżycę, zwiększając ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

Na szczęście, fundamentalną zmianą w diabetologii jest to, że przestaliśmy być tylko reaktywni. Dziś celem leczenia nie jest samo obniżanie cukru, ale proaktywna ochrona serca i nerek. Dysponujemy nowoczesnymi grupami leków (tzw. “inhibitorami SGLT-2 i agonistami receptora GLP-1”), które, niezależnie od ich wpływu na glikemię, udowodniły, że chronią te kluczowe organy.

Pacjenci zmagają się z wieloma problemami, ale kilka z nich powtarza się najczęściej.

1. Błędy w samym pomiarze – diabeł tkwi w szczegółach. Wydaje się to proste, ale od techniki zależy wiarygodność wyniku.
   
   • Nie umyte ręce: Pacjent kroił owoc, a potem mierzy cukier. Wynik? Fałszywie wysoki, bo na palcu została resztka cukru. Ręce przed pomiarem muszą być czyste i suche.
   • Zbyt mocne wyciskanie kropli krwi: Gdy krwi jest za mało, pacjent mocno ściska palec. Wtedy do kropli krwi dostaje się płyn tkankowy, który rozcieńcza próbkę i daje fałszywie niski wynik.
   • Przeterminowane paski: Każde opakowanie pasków ma datę ważności. Po jej upływie producent nie gwarantuje dokładności pomiaru.
   • Używanie tego samego lancetu (igły) przez wiele dni: To błąd, który nie wpływa na wynik, ale na komfort pacjenta. Tępy lancet powoduje większy ból i zwiększa ryzyko infekcji.
     
2. Mierzenie „od święta” lub tylko przy złym samopoczuciu. To najczęstszy problem. Pacjent mówi: „Mierzę, jak czuję, że mam wysoki cukier”. Niestety, łagodnie podwyższone cukry (np. 160-200 mg/dl) często nie dają żadnych objawów, a po cichu niszczą organizm. Pomiar raz w tygodniu lub tylko w reakcji na objawy nie daje nam, lekarzom, żadnej informacji o tym, jak wygląda glikemia w ciągu całej doby.
   
   • Moja rada: Tłumaczę pacjentom z cukrzycą typu 2, że potrzebujemy profilu glikemii. Najprostszy, który daje nam ogrom wiedzy, to pomiary rano na czczo oraz dwie godziny po głównych posiłkach (śniadaniu, obiedzie, kolacji). Wykonywanie takiego pełnego profilu raz lub dwa razy w tygodniu pozwala ocenić, jak organizm reaguje na jedzenie i leki, i odpowiednio modyfikować terapię.
     
3. Pułapka „liczy się tylko cukier”. Pacjent skupia całą swoją uwagę na wartościach na glukometrze, a zapomina, że pomiar to tylko część układanki. Najtrudniejszym zadaniem dla pacjenta nie jest ukłucie palca, ale zmiana stylu życia. Wysoki cukier to objaw, a przyczyną jest najczęściej nieprawidłowa dieta i brak ruchu.
   
   • Moja rada: Tradycyjny model leczenia cukrzycy opierał się na trzech filarach: diecie, wysiłku fizycznym i lekach. Wytyczne na 2025 rok dobitnie pokazują, że to za mało, dodając sen jako czwarty, kluczowy filar. Co więcej, dobrostan psychiczny staje się fundamentem terapii. Najnowsze wytyczne nakładają na nas, lekarzy, obowiązek regularnego badania przesiewowego pacjentów w kierunku stresu cukrzycowego, lęku i depresji. Pytanie „Jak Pan/Pani sobie z tym wszystkim radzi?” staje się kluczowym narzędziem klinicznym.Jeśli jedna noga kuleje, cały stołek się chwieje. Samo zwiększanie dawek leków bez zmiany nawyków jest jak wylewanie wody z dziurawej łodzi bez próby jej uszczelnienia.
     
4. Lęk przed niedocukrzeniem (hipoglikemią). To druga strona medalu, szczególnie u pacjentów leczonych insuliną lub niektórymi lekami doustnymi. Strach przed spadkiem cukru jest tak silny, że pacjenci wolą utrzymywać jego wartości na wyższym, „bezpiecznym” dla nich poziomie, co niestety jest szkodliwe w długiej perspektywie.
   
   • Pytania pacjentów: „Co zrobić, jak mi cukier spadnie?”, „Czy ja mogę od tego umrzeć?”.
   • Moja rada: Uspokajam, że niedocukrzenie jest groźne, ale można i trzeba nauczyć się nad nim panować. Uczę pacjentów rozpoznawać wczesne objawy (poty, drżenie rąk, głód, kołatanie serca) i stosować „zasadę 15”: zjedz 15 gramów prostego cukru (np. 3-4 tabletki glukozy, pół szklanki soku), odczekaj 15 minut i zmierz cukier ponownie. Wiedza o tym, jak reagować, redukuje lęk i pozwala na dążenie do lepszych, prawidłowych wartości glikemii.

Od błędów do świadomej samokontroli: Ewolucja w monitorowaniu glikemii

W codziennej praktyce widzę klasyczne błędy techniczne: pomiar cukru z nieumytych rąk czy używanie przeterminowanych pasków. Jednak największa zmiana dotyczy samej filozofii i częstotliwości pomiarów, zwłaszcza u pacjentów z cukrzycą typu 2 bez insuliny.

I tu dochodzimy do niezwykle ważnej, a często kontrowersyjnej kwestii: jak często taka osoba powinna w ogóle mierzyć cukier? Wiem, że polskie wytyczne są w tej kwestii dość restrykcyjne , ale chciałbym zwrócić uwagę na bardzo silny, światowy trend, promowany m.in. przez organizacje takie jak Choosing Wisely Canada, który opiera się na twardych dowodach naukowych. Najnowsze badania, zarówno kanadyjskie, jak i międzynarodowe, pokazują, że u większości osób z cukrzycą typu 2, które nie przyjmują insuliny, rutynowe, codzienne samobadanie nie poprawia w znaczący sposób ich kontroli glikemii ani jakości życia.

Oczywiście, istnieją ważne wyjątki. Częstsze pomiary są uzasadnione, gdy pacjent przyjmuje leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika (np. gliklazyd, glimepiryd), które niosą ryzyko niedocukrzenia, jest chory (np. ma infekcję), jest w ciąży lub gdy niskie cukry stanowią zagrożenie w jego pracy. W pozostałych przypadkach odchodzimy od niepotrzebnego, codziennego nakłuwania palców.

Niestety, jest jeszcze jeden, niezwykle powszechny błąd, który z uśmiechem nazywam błędem „rodzinnego diagnosty”, czyli tzw. „testy party”. Scenariusz jest zawsze ten sam: na imprezie rodzinnej osoba z cukrzycą w dobrej wierze zaczyna mierzyć glukometrem cukier wszystkim dookoła. Takie „badania” przynoszą więcej szkody niż pożytku. Po pierwsze, te osoby nie są na czczo – pomiar wykonany po kawałku ciasta zawsze będzie podwyższony i jest to fizjologiczne. Po drugie, i najważniejsze, glukometr paskowy to urządzenie do monitorowania leczenia u osoby z już rozpoznaną cukrzycą, a nie do diagnozowania choroby. Diagnostykę cukrzycy opieramy wyłącznie na precyzyjnych badaniach laboratoryjnych krwi żylnej.

Prawdziwa samokontrola opiera się na regularności i celu. Podstawą oceny wyrównania cukrzycy w większości przypadków pozostaje ocena hemoglobiny glikowanej, czyli HbA1c. To badanie z krwi pokazuje nam uśredniony poziom cukru z ostatnich 3 miesięcy. Pomiary glukometrem są cennym uzupełnieniem, ale ich częstotliwość musi być dobrana do sposobu leczenia. Systemy Ciągłego Monitorowania Glikemii (CGM) to z kolei rewolucyjne narzędzie, które pozwala nam zrozumieć, co dzieje się pomiędzy pomiarami i dlaczego wynik HbA1c jest taki, a nie inny. To przejście od oglądania pojedynczych „zdjęć” do analizy całego „filmu”.

Moja główna rada: od walki z chorobą do partnerskiego zarządzania zdrowiem

Najtrudniejsza w tej chorobie jest jej przewlekłość i codzienna monotonia. To psychiczne obciążenie. Pacjenci czują się „naznaczeni”, mają poczucie winy po każdym odstępstwie od diety, są zmęczeni koniecznością ciągłej kontroli. To właśnie o tym najczęściej rozmawiamy w gabinecie, gdy pytam: „jak Pan/Pani sobie z tym wszystkim radzi?”. To wtedy padają pytania pełne emocji: „Panie Doktorze, czy ja już zawsze będę chory?”, „Czy mogę zjeść kawałek tortu na urodzinach wnuczki?”.

Moja rola to nie tylko leczenie ciała, ale też wsparcie psychiki. Zawsze powtarzam, że celem nie jest życie w reżimie i ciągłych wyrzeczeniach, ale znalezienie złotego środka. Jeden kawałek tortu w odpowiednim momencie nie zrujnuje terapii, jeśli na co dzień dbamy o dietę i ruch. Chodzi o świadome zarządzanie chorobą, a nie bycie jej niewolnikiem.

Rozmowa o tym, czy można zjeść kawałek tortu na urodzinach wnuczki, jest równie ważna, jak rozmowa o dawce leków. Wiedza o tym, jak reagować na niedocukrzenie (pamiętając o „zasadzie 15”) daje poczucie bezpieczeństwa. Warto tu dodać ważny niuans dla
użytkowników nowoczesnych, tzw. hybrydowych pomp insulinowych: ponieważ pompa, wykrywając spadek cukru, automatycznie wstrzymuje podawanie insuliny, podanie standardowych 15 gramów glukozy mogłoby spowodować gwałtowny wzrost cukru z odbicia. Dlatego w tej konkretnej sytuacji zaleca się podanie mniejszej dawki, około 5-8 gramów.

Opieka nad osobą z cukrzycą w 2025 roku to partnerstwo. Pacjent, wyposażony w wiedzę i technologię, staje się świadomym menedżerem swojego zdrowia. Lekarz natomiast pełni rolę eksperta, trenera i sojusznika.

Podsumowując, moja główna rada dla pacjentów to zmiana myślenia: nie walcz z chorobą, naucz się nią zarządzać. Zdobywaj wiedzę, zadawaj pytania, korzystaj z nowoczesnych technologii. I najważniejsze – traktuj swojego lekarza jak partnera. W tej pracy nie jesteś sam. Razem możemy sprawić, że cukrzyca będzie tylko warunkiem zdrowotnym, a nie wyrokiem, który odbiera radość życia